एजेन्सी, १२ असार : कोरोनाभाइरस कोभिड-१९ पत्ता लगाउने (पहिलो मानव) महिला ‘जुन अमेल्डा’ स्कटल्याण्डकी एक जना बस चालककी छोरी हुन् । जुन हार्टका रूपमा सन् १९३० मा जन्मिएकी यी भाइरोलोजिष्ट उत्तरपूर्वी ग्लास्गो, स्कटल्याण्डमा हुर्किएकी थिइन् ।
औपचारिक शिक्षा लिएकै बेला विद्यालय छाडेकी उनी १६ वर्षको उमेरमा विद्यालय जान छाडेकी थिइन् । तर उनले ग्लास्गो रोयल इन्फर्मरी नामक अस्पतालमा रोगको कारण पत्ता लगाउन शरिरको तन्तुको जाँच गर्ने हिस्टोप्याथोलोजी हेर्ने गरि ल्याब प्राविधिकको जागिर पाइन् ।
पछि आफ्नो करिअरलाई ध्यान दिँदै उनी लण्डन बसाइँ सरिन् र त्यहाँ उनले एक जना भेनेजुएलाका कलाकार एनरिक अल्मेडासँग सन् १८५४ मा विवाह गरिन् । तिनै अल्मेडा पछि भाइरसको पहिचान गर्ने विधाकी विख्यात व्यक्तित्व बनिन् ।
उनको कामको महत्त्व अहिले कोरोनाभाइरसको महामारी देखिँदा पुन: चर्चामा आएको छ । कोभिड-१९ नयाँ भाइरस हो तर यो सन् १९६४ मा लण्डनस्थित सेन्ट टमस हस्पिटलको प्रयोगशालामा सबैभन्दा पहिले डाक्टर अल्मेडाले पत्ता लगाएकी कोरोनाभाइरसको एउटा प्रकार हो ।
रूघाखोकीबारे अनुसन्धान
अल्मेडा परिवार त्यहाँबाट आफ्नी सानी छोरीसहित क्यानडाको टोरन्टो सरेको थियो । चिकित्साविज्ञान सम्बन्धी लेखक जर्ज विन्टरका अनुसार ओन्टेरियो क्यान्सर इन्स्टिच्युटमा डाक्टर अल्मेडाले इलेक्ट्रोन माइक्रोस्कोपको सहयोगमा आफ्नो असाधारण क्षमता विकास गरेकी थिइन् ।
उनले विकास गरेको एउटा विशेष विधिका कारण एन्टिबडीको प्रयोग गरि भाइरसहरूलाई अझ प्रष्ट तस्वीरमा उतार्न सकियो । विन्टरका अनुसार उनको प्रतिभालाई संयुक्त अधिराज्यमा मान्यता दिँदै सन् १९६४ मा लण्डनस्थित सेन्ट टमस मेडिकल हस्पिटलमा काम गर्न बोलाइयो।
त्यही अस्पतालमा हालै कोरोनाभाइरसबाट सङ्क्रमित ब्रिटेनका प्रधानमन्त्री बोरिस जोनसनको उपचार गरिएको थियो । फर्किएपछि उनले विल्टसायर सल्सबरीमा रहेको रूघाखोकी सम्बन्धी इकाइमा अनुसन्धान गर्दै आएका डाक्टर डेभिड टिरेलसँग सहकार्य गर्न थालिन् ।
विन्टरका अनुसार डाक्टर टिरेलले स्वयम्सेवकहरूको सहयोगमा नाकबाट निस्कने पदार्थको अध्ययन गरिरहेका थिए र उनीहरूले सबै त होइन तर निकै धेरै प्रकारका रुघाखोकीसँग सम्बन्ध भएका भाइरस प्रयोगशालामा उत्पादन गर्न सफल भएका थिए ।
सन् १९६०मा सरेस्थित एउटा बोर्डिङ स्कूलका विद्यार्थीको नाकको पदार्थबाट उब्जाइएको एउटा नमुना विशेष खालको निस्क्यो जसलाई पछि बी-८१४ भनियो । उनीहरूले स्वयम्सेवकहरूमा रूघाखोकीको लक्षण सार्न सकिएको थाहा पाए तर त्यसलाई प्रयोगशालामा उमार्न वा सङख्या बढाउन सकेनन्।
तर ती भाइरसको मानव अङ्गमा गरिएको परीक्षणमा वृद्धि भएको देखियो । त्यसपछि डाक्टर टिरेलले इलेक्ट्रोन माइक्रोस्कोपबाट त्यो देख्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने जान्न चाहे । उनीहरूले उक्त नमुना जुन अल्मेडालाई पठाए ।
उनले परीक्षणका लागि पठाइएको वस्तुमा भाइरस देखिन् । जसलाई उनले ती इन्फ्लुएन्जा भाइरस जस्तै भएको तर पूर्ण रूपमा उस्तै नभएको निष्कर्ष निकालिन् । उनले गरेको पहिचान नै पछि गएर पहिलो मानव कोरोनाभाइरस भनेर चिनियो ।
अनुसन्धान अस्वीकृत
विन्टर भन्छन्, डाक्टर अल्मेडाले यस्ता सुक्ष्म जीव विगतमा मुसामा हेपाटाइटिस र चल्लाहरूमा सङ्क्रामक ब्रोङ्काइटिशको अध्ययन गर्दा देखेकी थिइन् ।
विन्टरका अनुसार समकक्षी सहकर्मीहरूले समीक्षा गरी लेख प्रकाशन गर्ने एउटा जर्नलमा उनले पठाएको अनुसन्धानात्मक लेख, ‘समिक्षकहरूले उनले प्रस्तुत गरेका तस्वीरहरू इन्फ्लुएन्जाका भाइरसकै खराब वा नराम्रा तस्वीर भनेकाले’ अस्वीकृत भएको थियो ।
बी-८१४ नामक नयाँ भाइरस पत्ता लागेको कुरा सन् १९६५ मा ब्रिटिश मेडिकल जर्नलमा प्रकाशित भयो । र त्यसको दुई वर्षपछि उनले शुरूमा देखेको तस्वीर जर्नल अफ भाइरोलोजीमा प्रकाशित भयो ।
विन्टरका अनुसार डाक्टर टेरिल र डाक्टर अल्मेडा अनि सेन्ट टमसका इन्चार्ज प्राध्यापक टोनी वाटरसनले उक्त भाइरसलाई कोरोनाभाइरसको नामाकरण थिए । भाइरसको चित्रमा देखिएको मुकुट वा घेराका कारण यस्तो नाम दिइएको थियो ।
डाक्टर अल्मेडाले पछि लण्डनस्थित पोष्टग्रयाजुएट मेडिकल स्कूलमा अध्ययन गरि डक्टरेटको उपाधि पाइन् । आफ्नो पेशागत जीवनको अन्त्य उनले वेलकम इन्स्टिच्युटमा गरिन् जहाँ भाइरसको तस्वीरसँग जोडिएका कैयौँ सर्वाधिकार उनकै नाममा राखिएको थियो।
त्यसपछि उनी योग शिक्षिका बनिन् तर फेरी सल्लाहकारका रूपमा सन् १०९८०को अन्त्यतिर भाइरसकै अनुसन्धानमा फर्किन् । त्यसै क्रममा उनले एचआइभी भाइरसको नयाँ तस्वीर लिन मद्दत गरेकी थिइन् ।
सन् २००७ मा ७७ वर्षको उमेरमा जुन अल्मेडाको निधन भयो । मृत्यु भएको १३ वर्षपछि विश्वभरी महामारीका रूपमा फैलिएको एउटा भाइरसलाई बुझ्न मद्दत गर्ने आफ्नो कामका लागि उनले अन्ततस् सम्मान पाइरहेकी छन् । -बीबीसी